Śmierć to temat, który niezmiennie fascynuje, niepokoi i prowokuje do pytań, na które nauka przez lata próbowała znaleźć odpowiedzi. Jednym z najbardziej intrygujących zagadnień jest to, czy człowiek w ostatnich chwilach życia zdaje sobie sprawę z tego, że umiera. Najnowsze badania neurologiczne i relacje personelu medycznego rzucają nowe światło na ten tajemniczy proces.

Świadomość po śmierci klinicznej?
Badania przeprowadzone m.in. przez dr. Sama Parnię z NYU Langone School of Medicine wskazują, że aktywność mózgu może utrzymywać się przez krótki czas po zatrzymaniu akcji serca. U pacjentów poddanych reanimacji rejestrowano świadome wspomnienia z okresu, kiedy przeżyli śmierć kliniczną. Część z nich opisywała np. obserwowanie scen z sali reanimacyjnej “z góry” – co często kojarzy się z tzw. doświadczeniem z pogranicza śmierci.

Niektóre EEG (badania czynności mózgu) wykazały również, że w ciągu 30 sekund po ustaniu krążenia mózg może wciąż wykazywać pewien poziom aktywności. To sugeruje, że proces umierania nie jest natychmiastowym “wyłączeniem świadomości”, lecz raczej stopniowym wygaszaniem funkcji neurologicznych.
Czy człowiek wie, że umera?
Według lekarzy opieki paliatywnej pacjenci często wykazują momenty wyjątkowej jasności umysłu tuż przed śmiercią – nawet po długich okresach dezorientacji lub śpiączki. Zjawisko to nazywane jest “lucidnością terminalną” i może towarzyszyć mu wyraźna świadomość nadchodzącego końca.

Osoby umierające często komunikują bliskim, że “to już czas” – czasem w sposób bardzo spokojny, jakby pogodziły się z losem. W kulturach na całym świecie istnieją opowieści o tym, że człowiek „wie”, że nadchodzi jego koniec – i nie zawsze boi się tego momentu.

Interesującym aspektem jest to, że słuch może być ostatnim zmysłem, który “gaśnie”. Badania wykazały, że osoby w stanie terminalnym reagowały na dźwięki nawet w ostatnich chwilach życia, co sugeruje, że mogły słyszeć głosy bliskich do samego końca. To rodzi ważne pytania nie tylko dla nauki, ale także dla rodzin żegnających się z kimś odchodzącym: być może słowa pożegnania naprawdę docierają do chorego, nawet jeśli nie potrafi już odpowiedzieć.
 

Czy dusza opuszcza ciało?
Choć nauka nie może potwierdzić istnienia duszy w sensie metafizycznym, to wiele relacji osób, które przeżyły śmierć kliniczną, zawiera opisy “odłączenia się” od ciała, uczucia spokoju, przebywania w tunelu światła lub kontaktu z nieznaną “obecnością”. Te doświadczenia, choć różnią się kulturowo, mają wspólne cechy i są dziś przedmiotem intensywnych badań interdyscyplinarnych.

Psycholodzy sugerują, że mogą to być naturalne efekty reakcji chemicznych zachodzących w mózgu w stanie ekstremalnego stresu. Jednak dla samych doświadczających, mają one często głęboko duchowy wymiar.

Śmierć nie jest tak szybka, jak sądzimy?
Czy człowiek wie, że umiera? Na to pytanie nie ma jednej odpowiedzi. Nauka wskazuje, że świadomość może przetrwać chwilę dłużej, niż dotychczas sądzono. Umierający mogą być częściowo świadomi – a czasem nawet doświadczyć przejściowego przebudzenia przed końcem.

Choć temat pozostaje owiany tajemnicą, jedno wydaje się pewne: śmierć to nie tylko koniec funkcji biologicznych, ale także złożone zjawisko, w którym odgrywają rolę umysł, emocje, zmysły, a może nawet – coś więcej.